Γράφει η Ελευθερία Μαλλικοπούλου
Τα τελευταία χρόνια, τα ποσοστά της έμφυλης βίας σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν αυξηθεί δραματικά, οδηγώντας τους Διεθνείς Οργανισμούς και τα κράτη σε μία πρωτοφανή κινητοποίηση. Συγκεκριμένα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μία στις τρεις γυναίκες έχει υποστεί σεξουαλική ή σωματική βία (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της Ε.Ε, 2024). Παρόμοια, σε διεθνές επίπεδο, αύξηση καταγράφηκε και στα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, κυρίως μετά την έναρξη της πανδημίας του κορονοϊού (Πανεπιστήμιο Rutgers, 2023). Επί του παρόντος, δεν υπάρχει συγκεκριμένη ειδική και σχετική ευρωπαϊκή Συνθήκη καθώς το ζήτημα καλύπτεται μόνο από ορισμένες οδηγίες και κανονισμούς. Ωστόσο, η Ε.Ε και τα κράτη της έχουν ήδη προσχωρήσει στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, προκειμένου να συμβάλουν στην καταπολέμηση αυτής της μορφής βίας και ως εκ τούτου, στην εγκαθίδρυση της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων. Μπροστά σε αυτήν την απειλή, η Ε.Ε κάνει ένα ακόμη σημαντικό βήμα για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας σε νομικό επίπεδο, καθώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρώπης προχώρησαν σε μία συμφωνία για τη θέσπιση κοινών κανόνων.
Αρχικά, ως έμφυλη βία ορίζεται η βία που ασκείται σε ένα άτομο λόγω του φύλου του, συμπεριλαμβανομένου και της βιολογικής ταυτότητας ή έκφρασης του φύλου. Η εν λόγω μορφή βίας αναφέρεται σε όλα τα άτομα κάθε φύλου, το φαινόμενο όμως φαίνεται να είναι πιο συχνό στις γυναίκες κάθε ηλικίας (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, 2023, σ.27). Ωστόσο, μία ομάδα που είναι συχνά αποδέκτης τέτοιων περιστατικών είναι και η κοινότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, η οποία είναι συχνά θύμα διακρίσεων, ρατσισμού και ρητορικής μίσους, που αφορούν την ταυτότητα φύλου και το σεξουαλικό προσανατολισμό τους. (ILGA Europe, 2015, σ.12). Η έμφυλη βία μπορεί να είναι σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ή και οικονομική, ενώ είναι βαθιά ριζωμένη σε κοινωνικές και πολιτιστικές δομές όπως και στην άνιση κατανομή της εξουσίας, των κανόνων και των αξιών που διέπουν μία κοινωνία. Όπως κάθε μορφή βίας, έτσι και αυτή, μπορεί να οδηγήσει στον φόβο, την απομόνωση, τη στέρηση της ελευθερίας, τις σωματικές βλάβες, ακόμη και στο θάνατο.
Η πρώτη προσπάθεια για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας από την Ε.Ε έγινε με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του 2014 και υπεγράφη από την Ένωση τον Ιούνιο του 2017. Αποτελεί μία εξαιρετικής σημασίας σύμβαση, καθώς είναι η πρώτη διεθνής πράξη η οποία έχει ως άμεσο και πρωταρχικό στόχο την καταπολέμηση της βίας των γυναικών μέσω της καθιέρωσης και της θέσπισης επίσημων νομικών και πολιτικών μέτρων. Ταυτόχρονα, μεριμνά για την προστασία και για την παροχή βοήθειας στα θύματα. Ενδεικτικά, η Σύμβαση περιλαμβάνει μέτρα που αφορούν την ευαισθητοποίηση, την ποινικοποίηση της βίας και την παροχή βοήθειας ή υπηρεσιών στήριξης στα θύματα. Σημαντικό κομμάτι της Σύμβασης παίζει και η πρόληψη της έμφυλης βίας μέσω της οποίας η Ένωση θα μπορέσει να υλοποιήσει πιο εύκολα έναν βασικό στόχο και μία πρωταρχική της αξία σχετικά με την ισότητα των γυναικών και των ανδρών σε όλους τους τομείς.
Λίγα χρόνια αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2021, και με αφορμή την αύξηση των περιστατικών βίας εναντίων των γυναικών κατά την περίοδο του COVID-19, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απηύθυνε έκκληση στην Επιτροπή με θέμα την θέσπιση ευρωπαϊκής οδηγίας για την πρόληψη και την καταπολέμηση κάθε μορφής έμφυλης βίας (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2021). Σε αυτήν συμπεριλαμβάνονταν πρωτοβουλίες προστασίας, όπως η ενίσχυση των τηλεφωνικών γραμμών βοήθειας (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2021). ΄Ετσι, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους οι ευρωβουλευτές κάλεσαν την Επιτροπή να συμπεριλάβει στο ευρωπαϊκό δίκαιο στην ίδια κατηγορία εγκλημάτων, όπως το εμπόριο ανθρώπων, ναρκωτικών και όπλων, η τρομοκρατία και το ηλεκτρονικό έγκλημα, και την βία λόγω φύλου.
Σήμερα, η Ε.Ε αποδεικνύει, για ακόμη μία φορά, την προσήλωση της στο εν λόγω θέμα και προχωρά σε ένα σημαντικό βήμα, εφόσον τα δύο νομοθετικά της όργανα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρώπης, κατέληξαν σε μία συμφωνία για τη θέσπιση κοινών κανόνων. Πρόκειται για μία άτυπη συμφωνία, που ωστόσο η νομιμοποίηση της είναι τυπική, και αποτελείται από μέτρα για την πρόληψη του βιασμού, πιο αυστηρούς κανόνες για τη διαδικτυακή βία και την παροχή καλύτερης υποστήριξης στα θύματα. Για πρώτη φορά θα υπάρξουν κανόνες, οι οποίοι ορίζουν ποινικοποίηση ορισμένων μορφών έμφυλης βίας, αμεσότερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη, πρόληψη και προστασία.
Ειδικότερα, η νέα νομοθεσία περιλαμβάνει κανόνες κατά του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων και του αναγκαστικού γάμου, όπως και κανόνες για την πρόληψη της βίας μέσω του Διαδικτύου, συμπεριλαμβάνοντας τη δημοσίευση προσωπικού υλικού. Επίσης, ενισχύεται η πρόσβαση των θυμάτων στη δικαιοσύνη ενώ ταυτόχρονα παρέχεται μεγαλύτερη στήριξη στα θύματα, μέσω βελτιωμένων διαδικασιών για την ασφάλεια και την υγεια των θυμάτων, ψυχολογική ή και σωματική. Τελος, διαμορφώνεται ένας μεγαλύτερος κατάλογος επιβαρυντικών αδικημάτων και ποινών, ο οποίος θα περιλαμβάνει αδικήματα και εγκλήματα κατά των δημοσιογράφων, θυμάτων λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού, του φύλου, του χρώματος, της θρησκείας, της καταγωγής ή των πολιτικών του πεποιθήσεων.
Σε μία παγκόσμια πραγματικότητα, όπου πολλές ένοπλες επιθέσεις βρίσκονται σε εξέλιξη (Γάζα, Υεμένη, Νταρφούρ, Νιγηρία) με τη μία μάλιστα να διαδραματίζεται στη χερσόνησο της Ευρώπης (Ουκρανία), η καθιέρωση κανόνων και νόμων, οι οποίοι θα προστατέψουν τα θύματα ή θα τους παρέχουν ένα ασφαλές νομικό πλαίσιο, είναι απαραίτητη αν όχι επιτακτική. Η Ε.Ε εδώ και χρόνια αγωνίζεται για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας στα κράτη-μέλη της, έτσι ώστε να μπορέσει να ανοίξει το δρόμο και για άλλες μη ευρωπαϊκές χώρες. Η συμφωνία αυτή αποτελεί καταλύτη θετικών αλλαγών, δέσμευση για διαρκή βελτίωση και αποδεικνύει τη συλλογική ευθύνη της Ένωσης για την επίλυση του προβλήματος.
Βιβλιογραφία/πηγές
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2022). Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της εξ οικείων βίας. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2021). Πως η ΕΕ αντιμετωπιζει την Έμφυλη βία. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/topics/el/article
- Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2024). Μέτρα της Ε.Ε για τον τερματισμό της βίας κατά των γυναικών. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/eu-measures-end-violence-against-women/
- Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2023). Απόφαση του Συμβουλίου σχετικά με τη σύναψη, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας όσον αφορά τα θεσμικά όργανα και τη δημόσια διοίκηση της Ένωσης. Διαθέσιμο σε: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/
- Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2023). Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών: Το Συμβούλιο ζητά την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη σύναψη της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2023/02/21/combatting-violence-against-women-council
- Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. (2023). Έμφυλη βία κατά των γυναικών και άλλες μορφές διαπροσωπικής βίας στην Ελλάδα. Διαθέσιμο σε: https://www.ekke.gr/research/outcomes/deliverables-files/42
- Advisory Committee on Equal Opportunities for Women and Men. (2023). Opinion on the prevention of gender based violence and domestic violence. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/document/download
- Rutgers University. (2023). Rutgers Study Reveals Shocking Increase in LGBTQ Intimate Partner Violence During COVID-19. Διαθέσιμο σε: https://scitechdaily.com/rutgers-study-reveals-shocking-increase-in-lgbtq-intimate-partner-violence-during-covid-19/
- ILGA-Europe. (2015). Annual Review of the Human Rights Situation of Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex People in Europe. Διαθέσιμο σε: https://ilga-europe.org/files/uploads/2022/04/annual-review-2015.pdf
- Πηγή Εικόνας: gender based violence