Γράφει ο Γιάννης Κερεντζής
Το περασμένο καλοκαίρι αποτέλεσε ορόσημο για τις συμφωνίες ελέγχου πυρηνικών όπλων μεταξύ των δύο μεγαλύτερων πυρηνικών οπλοστασίων του πλανήτη, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας. Στις 2 Αυγούστου, οι Ηνωμένες Πολιτείες αποχώρησαν από την διμερή Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty (INF). Σύμφωνα με την ανακοίνωση των ΗΠΑ, η Ρωσία είχε προχωρήσει σε επανειλημμένες παραβιάσεις της Συνθήκης, με τελευταία την αποτυχία της να προχωρήσει στην καταστροφή των πυραυλικών συστημάτων μέσου βεληνεκούς τύπου cruise.
Τι είναι όμως η INF Treaty κι ποια η σημασία της; Η INF υπογράφηκε το 1987, τέθηκε σε ισχύ ένα χρόνο αργότερα κι αποτέλεσε ουσιαστικά την πρώτη και ίσως τη σημαντικότερη από τις συμφωνίες των δυο χωρών να μειώσουν το πυρηνικό τους οπλοστάσιο, καταστρέφοντας μια ολόκληρη κατηγορία όπλων και επιτρέποντας επί τόπου επιθεωρήσεις για επαλήθευση. Πιο συγκεκριμένα, οι δύο χώρες θα έπρεπε να προχωρήσουν στη καταστροφή των βαλλιστικών πυραύλων ξηράς και των πυραύλων cruise μικρού και μέσου βεληνεκούς (500 εως 5.500 χιλιόμετρα), των εκτοξευτών τους, καθώς και των βοηθητικών μηχανισμών μέσα σε τρία χρόνια από την έναρξη ισχύος της Συνθήκης.
Προς τη καλύτερη κατανόηση του θέματος, κρίνεται απαραίτητο να γίνει πλήρης επεξήγηση των κατηγοριών των βαλλιστικών πυραύλων. Όπως αναφέρει ο καθηγητής Κωνσταντίνος Κολιόπουλος στο βιβλίο του «Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα», βαλλιστικός πύραυλος είναι ο πύραυλος που μετά την παύση της προωθητικής του δύναμης κινείται μόνο υπό την επίδραση της βαρύτητας και της αεροδυναμικής αντίστασης. Οι βαλλιστικοί πύραυλοι που είναι τοποθετημένοι στην ξηρά χωρίζονται σε διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους ICBM με βεληνεκές άνω των 5.500 μέτρων, σε βαλλιστικούς πυραύλους μέσου βεληνεκούς IRBM με βεληνεκές 1.000 με 5.000 μέτρων και τέλος σε βαλλιστικούς πυραύλους μικρού βεληνεκούς SRBM με βεληνεκές έως 1.000 χιλιόμετρα. Αντίστοιχα, υπάρχουν και οι βαλλιστικοί πύραυλοι εκτοξευόμενοι από υποβρύχια SLBM με βεληνεκές 2.000 – 11.000 χιλιόμετρα (ή και παραπάνω) και θεωρούνται ως το ασφαλέστερο σκέλος της πυρηνικής τριάδας (θάλασσα – ξηρά – αέρας). Πύραυλος Κρουζ (cruise missile) είναι ο κατευθυνόμενος πύραυλος με αυτόνομο σύστημα πλεύσης, εκτοξεύεται από ξηρά, θάλασσα και αέρα, έχει μεγάλη ακρίβεια στόχευσης και βεληνεκές που μπορεί να φτάσει πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα.
Ποια συμφωνία ρυθμίζει τον έλεγχο εξοπλισμών μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών μετά τη αποχώρηση της δεύτερης από την INF; Πρόκειται για την New Strategic Arms Reduction Treaty (New START), η οποία υπεγράφη το 2010 αντικαθιστώντας την START I του 1991, καθώς και την Strategic Offensive Reductions Treaty (SORT ή Moscow Treaty) του 2002. Η Συνθήκη θέτει όριο 1.550 πυρηνικών κεφαλών τοποθετημένων σε ICBM και SLBM βαλλιστικούς πυραύλους, καθώς και σε heavy bomber βομβαρδιστικά αεροσκάφη. Πρόκειται για μια μείωση 30% από το όριο των 2.200 κεφαλών της SORT και 74% από αυτό των 6.000 της START I. Ταυτόχρονα, τίθεται όριο 700 εγκατεστημένων και έτοιμων για χρήση (deployed) βαλλιστικών πυραύλων ICBM, SLBM και heavy bombers, καθώς και όριο 800 εγκατεστημένων και έτοιμων ή και όχι για χρήση εκτοξευτών βαλλιστικών πυραύλων ICBM, SLBM και heavy bombers.
Τα νούμερα ίσως κουράζουν, αλλά είναι ζωτικής σημασίας για την διατήρηση της διεθνούς ασφάλειας και σταθερότητας, ειδικά από τη στιγμή που η Ρωσία έχει ξεκινήσει παραγωγή νέων, ακόμα πιο μοντέρνων πυρηνικών συστημάτων. Για τον έλεγχο της τήρησης των μέτρων και των ορίων, η Συνθήκη προβλέπει διάφορους μηχανισμούς ελέγχου, όπως επί τόπου ελέγχους, καθώς επίσης εκθέσεις και ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ των δυο πλευρών. Ακόμα, περιλαμβάνει προβλέψεις για το πού θα πρέπει να αποθηκεύονται οι μη εγκατεστημένοι βαλλιστικοί πύραυλοι, αλλά και άλλα μέτρα με στόχο την αποφυγή κρυφών πυρηνικών οπλοστασίων. Σήμερα, υπολογίζεται πως η Ρωσία διαθέτει 1461 πυρηνικές κεφαλές, ενώ οι ΗΠΑ 1.365.
Η Συνθήκη θα τερματιστεί δέκα χρόνια μετά την έναρξη της, και συγκεκριμένα τον Φλεβάρη του 2021, ενώ υπάρχει πρόβλεψη για πενταετή επέκταση της. Σημαντικό ζήτημα αποτελεί το τι θα ακολουθήσει μετά το πέρας της. Οι επιλογές που υπάρχουν είναι τρεις: επέκταση της για ακόμα πέντε χρόνια, υπογραφή μιας νέας Συνθήκης ή απουσία οποιασδήποτε συμφωνίας για τον έλεγχο των πυρηνικών εξοπλισμών μεταξύ των δυο χωρών. Η επέκταση της Συνθήκης φαντάζει το πιο πιθανό ενδεχόμενο, αρχικά διότι η διαπραγμάτευση και υπογραφή μιας νέας Συνθήκης εντός δέκα μηνών δεν συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες και διότι η απουσία οποιασδήποτε συμφωνίας φαντάζει τρομακτική, όχι μόνο για τις δυο πλευρές, αλλά και για το σύνολο της ανθρωπότητας. Η Συνθήκη δουλεύει, έχει συμβάλλει στην επίτευξη πυρηνικής αποτροπής, και οι σύμμαχοι των ΗΠΑ σε ΝΑΤΟ και Ανατολική Ασία είναι θετικοί με το ενδεχόμενο επέκτασης της.
Όπως έχει προαναφερθεί, η Ρωσία έχει προχωρήσει σε διαδικασία αναβάθμισης του πυρηνικού της οπλοστασίου, με τον Πρόεδρο Πούτιν να έχει ανακοινώσει τη κατασκευή πέντε νέων πυρηνικών όπλων μεγάλης αποστάσεως. Πρόκειται για τους διηπειρωτικούς πυραύλους Sarmat και Avangard, τα αυτόνομα υποθαλάσσια οπλικά συστήματα Poseidon και Burevestnik, αλλά και τον υπερηχητικό βαλλιστικό πύραυλο αέρος Kinzhal. Δεν είναι βέβαιο το πότε τα εν λόγω οπλικά συστήματα θα τεθούν επισήμως στην υπηρεσία του Ρωσικού στρατού, αλλά αναμένονται εντός των επόμενων πέντε χρόνων. Την ίδια στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες προχωρούν κι αυτές σε εκσυγχρονισμό της πυρηνικής τους τριάδας, σε βελτίωση της βιωσιμότητας του πυρηνικού οπλοστασίου, καθώς και σε αναβάθμιση της αντιβαλλιστικής πυρηνικής τους άμυνας. Σύμφωνα με έκθεση του Γραφείου προϋπολογισμού του Κογκρέσου το συνολικό κόστος του «πυρηνικού» προϋπολογισμού θα ξεπεράσει τα 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε βάθος τριακονταετίας.
Η πενταετής επέκταση της συμφωνίας θα δώσει στα δυο κράτη ένα αρκετά σημαντικό χρονικό διάστημα για διαπραγματεύσεις με στόχο μια νέα μελλοντική διμερή συμφωνία. Ακόμα, οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν με επιτυχία την πυρηνική αποτροπή έναντι της Ρωσίας, ενισχύοντας ακόμα περισσότερο τη θέση τους στα μάτια των συμμάχων, ενώ ταυτόχρονα θα τους δοθεί ευκαιρία να επικεντρωθούν και να επιτύχουν τη πυρηνική τους πολιτική σε άλλα σημεία του ορίζοντα, όπως η Ινδία, το Πακιστάν, το Ιράν και η Βόρεια Κορέα.
Τον Δεκέμβριο, ο Sergei Lavrov σε επίσκεψη του στην Ουάσιγκτον δήλωσε πως η Ρωσία είναι έτοιμη για διαπραγματεύσεις, επιθυμώντας να βάλεις στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης τις Ηνωμένες Πολιτείες. Δυο μήνες αργότερα, ο Robert O’Brien, σύμβουλος ασφαλείας των ΗΠΑ, δήλωσε πως οι διαπραγματεύσεις με την Ρωσία θα ξεκινήσουν σύντομα. Άλλωστε, στόχος και των δύο πλευρών είναι επέκταση της συμφωνίας. Υπήρξαν και συνεχίζουν να υπάρχουν σκέψεις για κινέζικη συμμετοχή στις διαπραγματεύσεις, εκφραζόμενες κυρίως από την κυβέρνηση Trump. Κύκλοι του Λευκού Οίκου επικοινωνούν πως ο Αμερικάνος Πρόεδρος θα επιθυμούσε μια νέα διευρυμένη Συνθήκη με τη συμμετοχή της Κίνας, η οποία θα περιλάμβανε και μικρότερου βεληνεκούς τακτικά πυρηνικά όπλα. Πρόκειται για μια ιδέα η οποία δεν φαίνεται να καρποφορεί, δεδομένου πως η Κίνα είναι αντίθετη σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Βασικό της επιχείρημα είναι πως το πυρηνικό της οπλοστάσιο είναι υπερβολικά περιορισμένο σε σύγκριση με αυτά των ΗΠΑ και της Ρωσίας. Πράγματι, η Κίνα έρχεται τέταρτη, πίσω από την Γαλλία, σε μέγεθος πυρηνικού οπλοστασίου, που όμως αυξάνεται σημαντικά σε μέγεθος και βιωσιμότητα. Ωστόσο, όλα συγκλίνουν στο γεγονός ότι η κινεζική κυβέρνηση δεν θα αλλάξει στάση.
Σε περίπτωση μη ανανέωσης της Συνθήκης θα χαθεί κάθε διαφάνεια και ειλικρίνεια μεταξύ των δυο πλευρών, χωρίς να υπάρχουν δικλίδες ασφαλείας, όρια εξοπλισμών, διαδικασίες ελέγχου και επαλήθευσης. Αυτό θα μας οδηγήσει στη δεκαετία του 1960, σε μια εκ νέου και χωρίς όρια κούρσα εξοπλισμών. Οι μνήμες του Ψυχρού Πολέμου είναι ακόμα νωπές, με τις δύο πλευρές να μην επιθυμούν κάτι τέτοιο καθώς ο κίνδυνος είναι μεγάλος και για τους δύο. Οι Αμερικανικές εκλογές πλησιάζουν, ο χρόνος για τον Trump τελειώνει και θα αναζητήσει σίγουρα μεγάλες διπλωματικές επιτυχίες. Μία από αυτές θα είναι η επέκταση της New START. Είναι η καλύτερη λύση κι για τις δυο πλευρές.
Βιβλιογραφία:
Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2008.
Συνθήκες INF και New START, Arms Control Association, καθώς και του US Department of State. Διαθέσιμα σε:
https://www.state.gov/new-start/
https://www.armscontrol.org/factsheets/INFtreaty
https://www.armscontrol.org/factsheets/NewSTART
https://www.armscontrol.org/factsheets/USRussiaNuclearAgreements
Gaouette Nicole, US to start negotiating with Russia on nuclear arms control soon, CNN, February 5, 2020. Διαθέσιμο σε: https://edition.cnn.com/2020/02/05/politics/us-russia-nuclear-arms-control/index.html.
Gertz Bill, Trump to pressure China to join New START deal to restrict its growing nuke arsenal, The Washington Times, March 10, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.washingtontimes.com/news/2020/mar/10/china-pressured-join-new-start-nuclear-weapons-agr/.
Sittlow Brian, New START: The Future of U.S.-Russia Nuclear Arms Control, Council on Foreign Relations, January 28, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/in-brief/new-start-future-us-russia-nuclear-arms-control
Vaddi Pranay, The Importance of the New START Treaty, Carnegie Endowment for International Peace, December 4, 2019. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/2019/12/04/importance-of-new-start-treaty-pub-80834?mkt_tok=eyJpIjoiWkRZeFpXSTFNemhsWkRKaSIsInQiOiJRNW0zNnRyTHZxVjZoUStuN0RPdU9ZRVFLWGl0eEVRNG9vZ00wdG5iUE5KNnRsVjBzN1gwOHY0Zk5KYUErMEpKU2lNT1BMSWlya0tqSWtcL0hUWmJad3psWGdFc2lmV3pYbkJcL1BJS2VVU3J0eWFsWHNZcjVxTVgyVVwvUE13QzJEMiJ9